MİLLİ MÜCADELEYİ DESTEKLEYEN ORDU MÜFTÜSÜ: ALİ SABRİ EFENDİ

Ordulu Tarihçi/Yazar Hikmet  Pala, Ordu Müftüsü Ali Sabri Efendi'yi yazdı...

Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın 19 Eylül 1924 Cuma günü Ordu'ya yapmış olduğu ziyaret sırasında valilik konağında Ordu müftüsü Ali Sabri Efendi de bulunmaktaydı. Valilik konağında Gazi Mustafa Kemal Paşa ile Müftü Ali Sabri Efendi arasında ilginç bir sohbet yaşanmıştır. Gazi'nin Ordu Valiliğinde uzun süre sohbet ettiği Ali Sabri Efendi'yi biraz tanıyalım.

Uzunmusa köyünden Halilhocaoğulları sülalesinden olan Ali Efendi, 1874’de Ordu’da doğmuştur. Babası Osman Efendi’dir. Saz çalıp türküler söylediği için kendisine köyde "Aşık Osman"  lakabı verilen Osman Efendi'nin ailesi Türkistan’ın Buhara civarından göç ederek önce Trabzon yöresine, sonra da Uzun Musa köyüne yerleşmişti. Ali Sabri Efendi, dini eğitim görmek için  Ulubey Kızılen Medresesi'ne gitmiş, buradan da daha üst bir öğrenim için İstanbul Bayezid Medresesi müderrislerinden Tokatlı Hacı Ahmet Efendi’nin öğrencisi olmuştur. İcazetnamesini alıp  Ordu’ya dönmüş ve 1898 yılında Ordu Rüştiyesi'nde öğretmen olarak görevine başlamıştır. Beş yıl öğretmenlik yaptıktan sonra 1903 yılında istifa etmiş, kendi köyüne giderek Uzun Musa Medresesi’nde uzun bir süre müderrislik yapmıştır. 23 Ocak 1912 tarihinde de Ordu Müftüsü olmuştur. (1)

Ali Sabri Efendi'ye "Görevinin başında olmadığı ve Şii mezhebine mensup olduğu” gibi iftiralar atılmış ve Trabzon Valiliğine Ordu Kaymakamlığı tarafından yollanan 25 Şubat 1919 tarihli telgrafla görevden alınması istenmiştir. Trabzon Valisi Galip Bey'in onayıyla Ali Sabri Efendi 11 Mayıs 1919 tarihinde görevinden alınmıştır. 1919'da Trabzon Valiliği tarafından görevine son verilen Ali Sabri Efendi, 12 Temmuz 1920 tarihinde Ordu Müftülüğüne yeniden atanmıştır. (1)

Gazi Mustafa Kemal,19 Eylül 1924 Cuma günü Ordu'ya geldiğinde  Hükümet Caddesi'nden yanındaki heyetle birlikte hükümet konağına yürüdü. Yolun sağ tarafında küçük bataklık alanını işaret ederek buranın yeniden düzenlenmesini istedi. (Bu alan daha sonra doldurularak Millet Düzü adını almış ve Ordu'daki bayram kutlamalarına, futbol karşılaşmalarına, resmi törenlere ev sahipliği yapmıştır.) Ordu Valiliğinde, Vali Rıfat Bey (Vona) tarafından Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’e Ordu Müftüsü Ali Sabri Efendi takdim edildi.  Gazi, müftünün elini sıktı ve “Siz oturun Hocaefendi” diyerek onu yanına oturttu. Ali Sabri Efendi'yi tanıdığını ifade etti. 24 Mayıs 1920'de Padişah Vahdettin Mustafa Kemal Paşa ve Milli Mücadele'ye katılan arkadaşları hakkında idam kararı vermişti. Müftü Ali Sabri Efendi ise Padişah Vahdettin’in bu fermanına ilk karşı çıkan müftülerden biriydi. Padişah Vahdettin'in idam fetvasına karşı Anadolu'daki din adamları Millî Mücadele’ye destek veren bir fetva yayınlamışlardı. 

Ankara Müftüsü Mehmet Rıfat Börekçi başkanlığında 153 müftünün imzaladığı Anadolu Fetvası 19-22 Nisan 1920 tarihli gazetelerde yer almıştı. Bu fetvada "Düşmanın yurttan kovulması yolundaki Millî Mücadele hareketinin meşru olduğu, halife veya devlete isyanın sözkonusu olmadığı, padişahın esir olduğu, düşman tarafından zorlama ve baskı kullanılarak fetva yayınlatıldığı, bu fetvadaki hükümlerin geçersiz olduğu" konuları dile getiriliyordu.

Anadolu Fetvası veya Ankara Fetvası olarak adlandırılan ve Milli Mücadele'ye  dini yönden destek vererek halkın moralinin yükselmesini sağlayan bu fetva Ordu'daki pek çok din adamı tarafından incelenerek kabul edilmiştir. Habsamana (Gölköy) ulemasından Osman Nuri Efendi ve Osman Şemseddin Efendi, Ordu müftülerinden Ali Sabri Gürel, Hafız Ahmet İlhami Bilgin ve Yusuf Ziyaeddin Işık, Ünye müftüleri İsmail Resmi Satır ve Yahya Efendi, Mesudiye müftüsü Nuri Yazlık, Fatsa müftüsü Mehmet Said Issı, Fatsa müderrisi Abdülhamid Sarıhan, Ordu müderris ve vaizi Ali Hilmi Efendi ve Fatsa Kuleli Medresesi Müderrisi Sıtkı Kumru başta olmak üzere diğer din adamları da bu fetvayı samimiyetle kabul etmiş ve halka duyurmuşlardır. (1)

Gazi Mustafa Kemal, Müftü Ali Sabri Efendi'yi Anadolu Fetvası'na destek veren müftülerden biri olduğu için ismen biliyordu. Bu nedenle Ordu ziyareti sırasında onunla yakından ilgilendi, sorular sorarak bir süre sohbet etti. Müftünün İstanbul’da dini eğitim aldığını öğrenince hocasını sordu. Aldığı "Tokatlı Hacı Ahmet Efendi" cevabı karşısında; “O halde boş değilsiniz. O muhterem zat Selanik’te benim hocamdı” diyerek sohbete devam etti. Mustafa Kemal, müftünün sorular karşısında çekinmeye başladığını görünce, sadece sohbet ettiklerini söyledi ve Ali Sabri Efendi’yi rahatlattı.

Sohbet sırasında Gazi Mustafa Kemal, Kevser suresini okumuş ve müftüye “İnnâ a’taynâkel-kevser”in manasını sormuştur. Müftü Ali Efendi, “Bu manayı dünyalık mı vereyim yoksa ahretlik mi vereyim?” diye sorunca Gazi Mustafa Kemal, “Dünyalık mana ver” demiştir. Bunun üzerine de Ali Sabri Efendi şu yanıtı vermiştir: 

“Dünyada ne kadar sanat varsa hepsi bu surenin içerisindedir. Elektrik bile bunun içinde vardır.”

Bu yanıt üzerine Mustafa Kemal ayağa kalkarak müftünün elini sıkar ve “Hurafata, yobazlara, taassuba asla fırsat vermeyeceğim. Bu memleket ve bu millet senin gibi din adamlarına çok muhtaçtır” der.

Ordu Müftüsü Ali Sabri Efendi Ordu Müftüsü iken 23 Temmuz 1934 tarihinde vefat etti. Ailesi 1934'te çıkartılan ve 1935 yılının ocak ayında uygulamaya konulan Soyadı Kanunu ile "Gürel" soyadını aldı. Kabri, Uzun Musa köyü Dumanlı Mahallesi Ceviz Yalağı mevkiindeki mezarlıkta bulunmaktadır. (1)

Cumhuriyetimizin 100.yılında Ali Sabri Gürel ve Milli Mücadele'ye destek olan tüm din adamlarımızı rahmet ve minnetle anıyorum.

KAYNAKÇA:
1-Ali Sarıkoyuncu ve Esra Sarıkoyuncu Değerli, "Milli Mücadele'de Ordu Sancağı Din Adamları", Diyanet İlmi Dergi, Sayı 56 (2020): Sayfalar 1111-1152

2-Hikmet Pala, "19 Eylül 1924: Mustafa Kemal Atatürk Ordu'da"

Haber Zafer Akbaş